De toren naast de Mariakerk in Foudgum is afgelopen week weer opgeleverd na een periode van onderhoud. In opdracht van de Stichting Monumentenbehoud Dongeradeel werkte Bouwbedrijf Van der Werff uit Dokkum aan het de toren. De afgelopen tijd stond de kerktoren aan het Piet Paaltjenspad in het dorp in de steigers. Na het geplande onderhoud aan onder ander het dak, schilderwerk en ventilatie is de toren weer in volle glorie te zien. 

Ventilatiegaten
Tijdens het onderhoud werd het dak in zijn geheel nagekeken en waar nodig hersteld. Soms waren panhaken aan vervanging toe en enkele schurftige pannen werden vervangen. Ook de pannen die niet meer goed pasten werden door andere exemplaren vervangen door Bouwbedrijf Van der Werff. Het voegwerk werd hersteld en het schilderwerk van de houten en ijzeren delen van de toren werd gedaan. Verder werden er nieuwe ventilatiegaten in de toren aangebracht. Op die manier wordt voorkomen dat er bij extreme weersomstandigheden vochtproblemen in de toren ontstaan.  

Toren bleef overeind 
In Foudgum besloot men in het verleden om de Mariakerk af te breken, maar de toren te laten staan. De laatgotische kerk werd begin 1800 afgebroken en in 1808 vervangen door een nieuwe - de huidige - kerk. De toren is zeer waarschijnlijk eind 12e eeuw opgericht en nadien regelmatig herbouwd, verhoogd en aangepast.  Een van de bekendste predikanten die de hervormde gemeente van Foudgum heeft gediend is François Haverschmidt (1835-1894), onder het pseudoniem van Piet Paaltjens schreef hij gedichten. 

Onderhoud
Gemiddeld eens in de zes jaar krijgen de 26 kerktorens van de SMD in de voormalige gemeente Dongeradeel een onderhoudsbeurt. Het Rijk, de Provincie en met name de Gemeente Noardeast-Fryslân financieren grotendeels dit groot onderhoud. De toren in Foudgum was na de bouwvak aan de beurt. Deze toren is in eigendom van de stichting monumentenbehoud Dongeradeel, die in 1993 werd opgericht. In het verleden nam deze stichting het beheer van 26 kerktorens en 7 molens van de toenmalige gemeente Dongeradeel over. Er werd gekozen voor een zelfstandige stichting, zodat er daadkrachtig kon worden opgetreden. De kerktorens en molens verkeerden soms in slechte staat en in een enkel geval moest zelfs worden gevreesd dat het landschap een eeuwenlang kenmerkend oriëntatiepunt zou kwijtraken. Met het huidige onderhoudsprogramma wordt dat voorkomen. 

ENGWIERUM – De toren bij de kerk in Engwierum is weer uit de steigers nadat deze werd onderhouden afgelopen tijd. Bouwbedrijf Dijkstra de Graaf uit Engwierum voerde in opdracht van de stichting Monumentenbehoud Dongeradeel het onderhoud uit. Er werd gezorgd voor het herstel van voeg- en metselwerk, het herstel, behandelen en schilderen van ijzeren onderdelen en houtwerk en het nakijken en herstellen van de pannendaken. 

Baken
De toren in Engierum diende lange tijd als een baken en vuurtoren voor de zeevaart: Engwierum lag toen aan de Lauwerszee.  Die functie heeft de toren inmiddels niet meer. Nadat de oude kerk rond 1725 was afgebroken werd in 1746 een nieuwe kerk gebouwd door Lieuwe Jelles. De nieuwe kerk werd tegen de bestaande middeleeuwse toren, die was blijven staan, aangebouwd. De toren dateert uit de 13e eeuw. De kerk staat op een terp en wordt omringd door een kerkhof. Doordat de nieuwbouw van de kerk in verhouding met de toren nogal groot uitviel lijkt de toren laag. 

Twee eigenaren
De toren is in eigendom van de Stichting Monumentenbehoud Dongeradeel, die in 1993 werd opgericht. Uiteindelijk nam deze stichting het beheer van 26 kerktorens en 7 molens van de toenmalige gemeente Dongeradeel over. Alle kerktorens werden in 1798 door een wet van Napoleon eigendom van de burgerlijke overheid. Dat is ook in Engwierum het geval. De torens konden een militaire functie vervullen als uitkijkpost. En bij calamiteiten, zoals hoog water, was de toren een hoge, droge schuilplaats. Hierdoor komt het dat de toren en de kerk twee eigenaren hebben. Gemiddeld eens in de zes jaar krijgen de 26 kerktorens van de SMD in de voormalige gemeente Dongeradeel een onderhoudsbeurt. Het Rijk, de Provincie en met name de Gemeente Noardeast-Fryslân financieren grotendeels dit groot onderhoud.
 

Bijdrage van A.S. Talma Stichting

Het groot onderhoud aan de kerktoren van Engwierum kon mede worden gedaan door een subsidie van de A.S. Talma Stichting. Die besloot onlangs om de Stichting Monumentenbehoud Dongeradeel een subsidiebedrag van €5.000,- toe te kennen voor het groot onderhoud van de kerktoren van Engwierum. In het verleden heeft deze stichting ook financieel bijgedragen aan het onderhoud van de drie grafstenen van de Talma familie en aan de restauratie van het orgel van de kerk van Engwierum. 

BRANTGUM – Woensdagmiddag 21 juli werd de kerktoren bij de Hervormde Kerk van Brantgum weer opgeleverd na een periode van onderhoud. De toren stond de afgelopen tijd in de steigers om zo te kunnen werken aan het reguliere onderhoud. Bouwbedrijf van der Werff uit Dokkum stortte zich op het herstel van voeg- en metselwerk, het herstel, behandelen en schilderen van ijzeren onderdelen en houtwerk en het herstellen van het leiendak van de torenspits. Ook de windhaan is weer voorzien van 24-karaats dubbel torengoud en wordt binnenkort ook weer teruggeplaatst.  

Eerste toren 
De toren in Brantgum was de eerste toren die in eigendom kwam van de stichting monumentenbehoud Dongeradeel, die in 1993 werd opgericht. Uiteindelijk nam deze stichting het beheer van 26 kerktorens en 7 molens van de toenmalige gemeente Dongeradeel over. Er werd gekozen voor een zelfstandige stichting, zodat er daadkrachtig kon worden opgetreden. De kerktorens en molens verkeerden soms in slechte staat en in een enkel geval moest zelfs worden gevreesd dat het landschap een eeuwenlang kenmerkend oriëntatiepunt zou kwijtraken. Dat kon worden voorkomen en woensdagmiddag konden bestuurslid Ab van der Veen, bouwkundige Willem de Graaf en aannemer Doede van der Werff concluderen dat de toren weer jaren meekan. 

Uit 1876
De huidige, spitse toren bij de kerk werd rond 1876 gebouwd, toen de Hervormde kerk ingrijpend werd vertimmerd. Alle kerktorens werden in 1798 door een wet van Napoleon eigendom van de burgerlijke overheid. Dat is ook in Brantgum het geval. De torens konden een militaire functie vervullen als uitkijkpost. En bij calamiteiten, zoals hoog water, was de toren een hoge, droge schuilplaats. Hierdoor komt het dat de toren en de kerk twee eigenaren hebben. De Hervormde kerk van Brantgum ligt op een relatief vrij hoge grotendeels afgegraven terp. De oudste bouw dateert uit de 12e eeuw. Bij de laatste restauratie van 1973 werden veel "verbeteringen" uit de vorige eeuw weer ongedaan gemaakt, waarbij onder andere de bepleistering aan de buitenzijde weer werd verwijderd. 

Onderhoud
Gemiddeld eens in de zes jaar krijgen de 26 kerktorens van de SMD in de voormalige gemeente Dongeradeel een onderhoudsbeurt. Het Rijk, de Provincie en met name de Gemeente Noardeast-Fryslân financieren grotendeels dit groot onderhoud. Bestuurslid Ab van der Veen zorgt als vrijwilliger van de stichting Monumentenbehoud Dongeradeel voor de aansturing van het onderhoud. “Dat doen we samen met professionals”, vertelt hij. “Sinds een jaar of drie maken we daarbij gebruik van de expertise van Willem de Graaf. Zulke mannen zijn voor ons wel echt nodig, die kennen ook de historie”. Van der Veen begon zelf vier jaar terug met zijn bestuursfunctie en dat bevalt hem goed. “Ik heb net weer voor vier jaar bijgetekend”, aldus de voormalige architect/ontwerper uit Dokkum. 

Molen De Gans staat er weer tip-top bij in de Guozzepolder van Ezumazijl onder Anjum.

Ganzinga Schilderwerken heeft de molen geschilderd. Met dank aan Bauke Buwalda voor de foto’s.

Voor 2015 staat het onderhoud aan de kerktorens te Brantgum, Foudgum, Engwierum en Wetsens
(overhuiving) op de planning. Momenteel staan de torens van Brantgum, Engwierum en Wetsens in
de steigers. Foudgum volgt later nog dit jaar. Het onderhoud betreft in hoofdzaak het herstel van
metsel- en voegwerk, het conserveren van de balkankers en het schilderwerk aan de torens.
De werkzaamheden worden in het najaar afgerond. De in restauratie gespecialiseerde
bouwbedrijven Dijkstra De Graaf uit Engwierum en Van der Werff uit Dokkum voeren het onderhoud
uit.

Opbouw van de nieuwe stelling van molen Zeldenrust te Dokkum.

Afbraak stelling Zeldenrust en voortgang opbouw nieuwe stelling.

De 2e fase van de restauratie Zeldenrust is in volle gang gezet. Hieronder volgt een korte impressie van het voegwerk en de voortgang van de nieuwe stelling. Wij houden u uiteraard op de hoogte van alle voortgang met betrekking tot de restauratie. Blijft u de website in de gaten houden.

De noodkap is geplaatst, en de werkzaamheden aan het voegsel zijn dinsdag gestart. 

De koren- en pelmolen is nog geheel maalvaardig en wordt tegenwoordig door vrijwilligers bemand.

De stellingconstructie en de kap worden geheel vernieuwd. Ook het voegwerk van de gemetselde achtkantige onderbouw is aan vervanging toe. Deze ingrijpende restauratie wordt uitgevoerd door twee aannemers, te weten bouwbedrijf De Haan uit Dokkum voor de stelling en het metselwerk, en molenbouwer Hiemstra uit Tzumarrum voor de kap.

Stichting Monumentenbehoud Dongeradeel heeft de totale kosten van 375.000 euro kunnen dekken uit subsidiegelden van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, het Prins Bernard Cultuurfonds, Provincie Fryslân, Gemeente Dongeradeel, Bankgiro Loterij, en stichting De Hollandse Molen.

Tytsy Willemsma, wethouder Monumentenzorg van de gemeente Dongeradeel, verrichtte de start van de restauratie door het bouwbord te onthullen. In haar openingswoorden onderstreepte zij nogmaals het grote belang van behoud van cultureel erfgoed.

De stelling heeft twee nieuwe schoren gekregen en het hekwerk van de stelling is aangepast aan de arbo-veiligheidseisen. Tijdens de restauratie bleek dat er scheurvorming zat in de natuurstenen pensteen. Deze is inmiddels ook vervangen. Eén van de roeden is doorgehaald (roest verwijderd en behandeld).

Daarna is het nieuwe riet op het achtkant (de romp) aangebracht. De werkzaamheden zijn eind mei afgerond.

Vervangen korte spruit

Na het vervangen van het riet is de korte spruit aan de beurt. De korte spruit is een horizontale, stevige balk aan de buitenkant van de molen. De korte spruit vormt samen met de staartbalk, de lange spruit en de schoren de staartconstructie van een molen. De staartconstructie zit precies aan de achterkant van de molen. Hiermee kan de molenaar de kop met hieraan de wieken naar de wind toe draaien, zodat de molen optimale windvang heeft. De korte spruit zit aan de buitenkant van de molen en is dus onderhevig aan weer en wind. In Holwerd is deze balk aan vervanging toe.